Special

RECENTE ONTWIKKELINGEN MET BETREKKING TOT HET MICROBIOOM BIJ MS

Multiple sclerose (MS) is een potentieel invaliderende chronisch inflammatoire autoimmuunziekte die leidt tot demyelinisatie en axonaal verlies. Het geschatte aantal mensen met MS in 2020 bedraagt wereldwijd 2,8 miljoen en in Nederland naar schatting 88 personen per 100.000.^1,2 MS komt vaker voor bij vrouwen.³ De belangrijkste kenmerken van MS zijn de ontwikkeling van ontstekingsplaques en demyelinisatie.⁴ Demyelinisatie is het gevolg van de veranderde selectiviteit van de bloed-hersenbarrière, waardoor immuuncellen de hersenen infiltreren en inflammatoire demyeliniserende laesies ontstaan. De precieze pathologische processen die aan MS ten grondslag liggen zijn grotendeels onduidelijk. Gesuggereerd is dat milieu- en genetische factoren hierbij een rol spelen. Hoewel de etiologie van MS onduidelijk is, hebben recente studies bepaalde risicofactoren, zoals het darmmicrobioom, in verband gebracht met het verloop en de pathogenese van de ziekte. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van recente ontwikkelingen op het gebied van het microbioom bij MS.

NIEUWE INZICHTEN IN DE ROL VAN LYMFOCYTEN BIJ MS

Bij MS infiltreren lymfocyten die in de perifere weefsels geactiveerd zijn geraakt het centrale zenuwstelsel (CZS), waar ze vervolgens bijdragen aan MS-ziektesymptomen door lokale inflammatie en demyelinisatie te stimuleren.¹ De belangrijke rol van lymfocyten bij MS wordt ook ondersteund door de succesvolle behandeling van MS met B-celdepleterende anti-CD20-middelen.^2–4 Naast B-cellen lijken ook T-cellen een rol te spelen in de pathologie en behandeling van MS. In de afgelopen jaren zijn een aantal nieuwe inzichten opgedaan wat betreft de rol van T- en B-cellen bij MS.

EPSTEIN-BARR-VIRUS: OORZAAK VAN MS?

Het bewijs voor het bestaan van een oorzakelijk verband tussen infectie met het Epstein-Barr-virus (EBV) en het ontwikkelen van multiple sclerose (MS) heeft zich in de afgelopen jaren verder opgebouwd. In de 19^e eeuw werd al verondersteld dat MS veroorzaakt wordt door een infectie en daarom mogelijk voorkomen kan worden door vaccinatie.¹ Recentelijk is gebleken dat personen die niet geïnfecteerd raken met EBV een minimaal risico lopen op het ontwikkelen van MS. Hun risico op MS blijkt 32 maal lager te zijn dan van een persoon die met EBV is geïnfecteerd.²

CO-MORBIDITEITEN BIJ EPILEPSIE: HOE HIERMEE OM TE GAAN?

Epilepsie is een ernstige neurologische ziekte die bij ongeveer 70 miljoen mensen wereldwijd invloed heeft op hun kwaliteit van leven, hun families en de gezondheidszorg in het algemeen.^1,2 Daarbij is het duidelijk dat epilepsie niet alleen het hebben van insulten is, bij meer dan 50% van de patiënten gaat het gepaard met een of meerdere ernstige comorbiditeiten. ³ Deze zijn inmiddels ook opgenomen in de ‘International League Against Epilepsy’ (ILAE) classificatie van epilepsie.⁴ Co-morbiditeiten kunnen simpelweg de oorzaak van de epilepsie zijn, andere zijn een consequentie van de epilepsie zelf of de behandeling maar ook zijn er met een meer complexe origine. Of deze problemen nou door gedeelde biologische mechanismes, een consequentie of een samenspel van omstandigheden zijn, de behandeling van deze problemen kan erg uitdagend zijn. Daarbovenop hebben ze een ontwikkelingen met betrekking tot co-morbiditeiten en epilepsie. Om succesvolle therapeutische interventies en preventieve strategieën te ontwikkelen, is het belangrijk om een goed begrip te hebben van de pathofysiologie van co-morbiditeiten en de grootte van het probleem.

AANVALSDETECTIE: ALLE MOGELIJKHEDEN OP EEN RIJ

INTRODUCTIE

Er komen meer en meer wearables. En die wearables worden steeds beter in het detecteren van epileptische aanvallen. Die alarmering is wenselijk omdat aanvallen vaak niet opgemerkt worden en kunnen leiden tot gevaarlijke situaties waaronder SUDEP.¹ Automatische detectie van een aanval zou kunnen zorgen voor een veel betrouwbaarder aanvalsdagboek. Dit zou heel wenselijk zijn voor het monitoren van behandelingen: als niet alle aanvallen genoteerd worden is het moeilijk te beoordelen of een therapie aanslaat of niet.² Daarnaast is de onvoorspelbaarheid van epileptische aanvallen één van de grootste lasten voor patiënten met epilepsie, een last die wellicht ook hierdoor kan worden verlicht.³ Aan de hand van presentaties bij de 8th Congress of the European Academy of Neurology (juni 2022 te Wenen) en het European Epilepsy Congress (juli 2022, Genève en online) bespreekt dr. Thijs in dit overzicht de ontwikkelingen met betrekking tot medische hulpmiddelen (zoals “wearables”) voor aanvalsdetectie bij epilepsie.

KLINISCH MANAGEMENT VAN EPILEPSIE MET CENOBAMAAT

EPILEPSIE

Epilepsie is een van de meest voorkomende en invaliderende, chronische neurologische aandoeningen.^1,2 Epileptische aanvallen hebben een enorme impact op de kwaliteit van leven (quality of life, QoL) van patiënten en het hoofddoel van de behandeling van epilepsie zou aanvalsvrij met minimale bijwerkingen (adverse events, AEs) moeten zijn.^1-5 Ondanks de introductie van nieuwe anti-aanvalsmedicatie (‘anti-seizure medications, ASMs’) en adequate behandeling bereikt een groot aantal patiënten nog steeds geen volledige controle over de aanvallen en neemt de kans op het bereiken van aanvalsvrijheid aanzienlijk af met elke gefaalde behandeloptie.^6,7 Dit onderstreept de noodzaak van een nieuwe therapeutische doorbraak.

GENETISCHE THERAPIE VOOR EPILEPSIE

Naarmate van steeds meer ziektebeelden de genetische achtergronden bekend worden, ontstaat de mogelijkheid om gerichte behandeling te geven, niet alleen afgestemd op de persoon, maar ook gericht op het onderliggende moleculaire proces. In dit artikel wordt stilgestaan bij ‘precision medicine’ bij epilepsie, dat op drie niveaus kan plaatsvinden.